Afyon’un Coğrafi Özellikleri

Topraklarının büyük bölümü iç batı Anadolu’da yer alan, doğuda kalan bazı kesimleri iç Anadolu’ya, güney batıdaki   kesimleri ise Akdeniz bölgesinin Göller yöresine taşan il. Yüz ölçümü 14 230 km², nüfusu 1990 sayımına göre 739 223, merkezi, Afyon kenti olan Afyon ilinin, 18 ilçesi vardır; Merkez, Başmakçı, Bayat, Bolvadin, Çay, Çobanlar, Dazkırı, Dinar, Emirdağ, Evciler, Hocalar, İhsaniye, İscehisar, Kızılören, Sandıklı, Sinanlı, Sultandağı, Şuhut.

Kuzeyde Eskişehir, doğuda Konya, güneyde Isparta, güneybatı da Denizli, batıda Uşak, kuzeybatıda Kütahya illeriyle sınırlı olan Afyon ilinin doğu sınırları üstünde, İç batı Anadolu eşiği üstünde görülen güneydoğu-kuzeybatı doğrultulu dağ dizilerinin en doğuda olanları yükselir [Emir dağı vb.]. Bu dağlar dizisinin batısında, aşağı yukarı aynı doğrultuda  uzanan bir çukur alan seçilir;  yaklaşık olarak 1 000 m yükseltide bulunan Afyon ovası bu çukur alan üstünde yer alır.
 Afyon ovasının özelliği, ovaya adını veren kentin içinde ve yakınlarında, ova üstünde apansızın yükselen, püskürük kayaçlarının bulunmasıdır. Bunlar eski yanardağ bacalarını dolduran lav kütleleri tarafından  ya da yeryüzüne çıkmadan soğumuş magma yığınları  tarafından oluşturulmuştur. Afyon alçak alanının batısında ikinci bir dağlar dizisi yükselir;  bunlardan Sandıklı dağları [Kumalar dağı] il sınırları içerisindedir.  Bu dağların batısında da, Sandıklı ovası ve Sincanlı ovası gibi ovalar vardır.

Yükselti ve denizden uzaklık nedeniyle  Afyon’un iklim koşullarında iç Anadolu iklimiyle benzerlik görünür. İlin merkezindeki  meteoroloji istasyonunun uzun süreli gözlemlerine göre, en soğuk ay ortalaması 0.3°C, en sıcak ay ortalaması 22,1 °C’tır. Günümüze kadar rastlanan en düşük sıcaklık -27,2 °C [30, 12, 1948], en yüksek sıcaklık 37,8 °C’tır [14, 8, 1960], Afyon’da sıcaklığın 0 °C’ düştüğü  günlerin, yani don olan günlerin sayısı 93’tür. Başka bir deyişle, yılın üç ayı don olayı görülebilmektedir. İl merkezinde 455 mm olan yıllık yağış tutarı, ilin doğu kesiminde bulunan Emirdağ [396 mm] ve Bolvadin’de [389 mm] 400 mm’nin de altına düşer Yağışın mevsimlere dağılışında, ilkbaharın öteki mevsimlerden daha çok payı olduğu görülür. Gene il merkezinde, kar yağışlı günlerin ortalama sayısı 14, yerin karla örtülü olduğu günlerin sayısı 27’dir.

İldeki dağlık alanlar, karaçamların ve ardıçların yayılma alanıdır. Meşe çalılıkları da yaygındır. Buna karşılık, yüzyıllardır süren orman yıkımı sonucunda, ovalar çıplaktır.

Afyon ilinde akarsular çeşitli yönlere giderler. İlin kuzeydoğu kesiminde bulunan sular Sakarya ırmağına, kuzeybatı kesimindekiler de Sakarya’nın kolu Porsuk çayına dökülen derelerle Karadeniz havzasına ulaşır.  Batıda ki sular, büyük Menderes’in kolu Küfi çayı aracılığıyla Ege denizine gider.

İlin orta kesimindeki  suların önemli bir bölümünü, Afyon ovasından geçen Akarçay toplar ve önce  Eber gölüne, daha sonra da Akşehir gölüne taşır. Bu göllerden birincisinin bütünü, ikincisininde yarısı Afyon ili sınırları içinde [öteki yarısı Konya ilinde] kalır. Eber gölünün suyu tatlı, Akşehir gölünün ki ise hafif tuzludur. İlin güney batısında ye alan Acıgöl’ün suları da sodyum ve magnezyum klorür ve sülfatları bulunur. Gölün yaz aylarında  beyaz bir görünümü vardır ve kılıçgaga, flamingo gibi kendilerini tuzlu ve acı sulara uyarlamış ilgi çekici kuşların konaklama merkezidir.

Afyon ilinin tarihçesi;

Eskiçağ’la ilgili bilgilerin yetersiz olduğu Afyon [Afyonkarahisar‘da denir] kentinin yerinde, Orta çağ da Bizans döneminde Akroinos adlı bir kale bulunuyordu. Bizans döneminde Arap ve Türk akınları düzenlenen kale ve çevresi, XIII.yy’ın başlarında [1210’dan önce], Türklerin eline geçti. Bir süre Sahipoğullarının egemenliğinde  kalıp [bu nedenle, kente o dönemin Karahisar-ı Sahip adı veriliyordu], o döneme kadar kaleden oluşan yerleşme, kale dışına taşmaya ve kalenin güney batısına doğru yayılmaya başladı. 1341’den sonra Germiyanoğullarının eline geçen, Germiyanoğlu Yakup Bey II döneminde, Yıldırım Beyazıt tarafından Osmanlı topraklarına katılan kent, Ankara savaşından sonra Timur’a bağlı kuvvetler tarafından yakılıp yıkıldı. Yeniden  Germiyanoğullarına geçip, 1428’de Yakup Bey’in ölümünden sonra, vasiyeti gereğince kesin olarak Osmanlı topraklarına katıldı. Fatih Sultan Mehmet döneminde, Karaman Beyliği sınırına çok yakın bir noktada bulunduğu için, Karaman Beyliği’ne düzenlenen sefer yolu üstünde stratejik bir önem kazanan kentin kalesi, Yavuz Sultan Selim döneminde yeniden onarıldı. Kent de yönetim bakımından Anadolu Eyaletine bağlı bir sancak merkezi oldu. XIV. ve XV.yy’larda kalenin güneyinde ve doğusunda yeni semtler kurulmasıyla daha da genişledi; XV.yy. başlarında Afyon kentinin 35 semti bulunduğu, nüfusunda 8 500 dolayında olduğu bilinmektedir. Evliya Çelebi’nin verdiği bilgilere göre XVII.yy’da semt sayısı 42’ye çıkan, nüfusu da 20 000 dolayında olan kentte, gene Evliya Çelebi‘nin verdiği bilgilere göre, XVII.yy. ortalarında 19 han, 2 048 dükkan vardı ve dericilik gelişmişti. Ne var ki, XVII.yy’da  patlak veren Celali ayaklanmaları, başka kentleri olduğu gibi, Afyon’u da etkiledi ve gerilemeye yol açtı.

XIX.yy’ın ilk yarısında Hüdavendiğar eyaleti içinde yer alan kent, 1883’te bir süre Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın oğlu İbrahim paşanın eline geçti, 1887’de Hüdavendiğar eyaleti içine bir mutasarrıflık  [sancak] merkezi olup, XIX.yy. sonlarında  demir yolu hattının döşenmesiyle gelişmeye başladı. Kurtuluş Savaşı sırasında bir yıl kadar Yunan işgalinde kalıp, 27 Ağustos 1922’de kurtarıldı.

Günümüzde Afyon;

Kurtuluş Savaşındaki işgalden gerilemiş olarak çıkan Afyon kenti, 1922’de aynı adlı ilin merkezi olduktan sonra, Cumhuriyet döneminde gelişmeye başladı. 1927’de 23 367 olan, 1950’de 30 000’e yaklaşan nüfusu o tarihten sonra daha da hızlı artarak 1970’te 50 000’aştı [53 497], 1990’da 100 000’e çok yaklaştı [95 643]. Hızla artmaya da devam etmektedir.

İç Anadolu’yu Ege, Marmara ve Akdeniz kıyılarına ulaştıran yolların kavşak noktasında bulunan Afyon kenti, günümüzde demiryolu istasyonuna ve batıya doğru yayılmaktadır.