Ada nedir

Çevresi bütünüyle suyla çevrili kara parçası.  Adaların boyutları çok büyük kara parçalarından küçük ırmak adacıklarına ya da mercan adacıklarına kadar değişebilir. Dünyanın en büyük on adası, büyüklük sıralarına göre şunlardır: Grönland, Yeni Gine,Borneo, Madagaskar, Baffin adası, Sumatra, Honşu, Büyük Britanya,Ellesmere adası, Victoria adası. Birbirine yakın ada gruplarından oluşan öbekler , genellikle takımada diye adlandırılır.

Yer bilim açısından adalar, kıta’sal adalar ve okyanus adaları diye ayrılır. Kıta’sal adalar, komşu kıta kütlelerinin bir parçasıdırlar ve onlardan denizin yada karanın yer bilim zamanlarındaki alçalması yada yükselmesiyle oluşmuş
oldukça sığ bir deniz kesimiyle ayrılmışlardır. Bu duruma Grönland, Büyük Britanya ve Newfoundland örnek gösterilebilir. Tortul birikintiler de  kıta sahanlığı boyunca göller ve ırmaklarda adalar oluşturabilir.

Okyanus adaları genellikle yanardağ kökenlidirler. Sürekli püskürmeler sonucu biriken maddelerin, okyanusun yüzeyinde yükselmesi sonucunda oluşurlar. Hawaii adaları bunlara örnek gösterilebilir. Ayrıca, aşınan ve çöken  yanardağ kolonileri çevresinde, mercanlar da sığ kayalıklar  biçiminde mercan adaları oluşturabilir. Endonezya’yı oluşturan ada toplulukları gibi bazı geniş ada öbeklerininse, hem kara, hem okyanus kökenli karmaşık bir  yer bilimsel geçmişleri vardır. Yanardağ kökenli adalar, uzun,dar ve genellikle kıvrılan sıralar biçimini aldıklarında ada yayı diye adlandırılırlar. Ada yayları yer kabuğunun iki diliminin birbirine yaklaştığı yerlerde oluşurlar. Çoğunlukla okyanus ve kıta diliminin birbirlerine yaklaştıkları yerlerde  görülürler. Ama , Tonga, Kermedec ve  Mariana adalarında olduğu gibi iki okyanus dilimi arasında da yer alabilirler. Birbirine yaklaşan sınırlarda, bir okyanus dilimi, öbür okyanus diliminin altına kayar. Bu kayan bölge, okyanus yanında ada yayına paralel bir derin deniz kırığı biçiminde belirir, kayma, iki dilimin birbirine değdiği kırığın   iç dilimi altında büyük depremlere neden olur.  Alta kayan dilim, eriyip,magmayı oluşturur; magma da, yayın yanardağları arasından yeniden yukarı fışkırır.

Yay ile kırık arasındaki bölgede, kayan okyanus diliminin parçacıkları ve yayda oluşan aşınma, denizde tortulların hızla birikmesine yol açar. Bir çok yay,kayan okyanus diliminin bulunduğu bölgeye doğru kabararak kıvrılır. Buna Eleut adaları, Japonya adaları ve Kuril adaları örnek gösterilebilir.

Çeşitli birikme ve aşınma süreçleri sonucunda, ada yayları kıta kütlesinin içinde de yer alabilirler. Bunlara örnek olarak, Güney Amerika And’ları ve Kuzey Amerika’nın batı kesimindeki Cascade dağları örnek gösterilebilir.

kaynak: Grolıer ınternatıonal americana.