Adıyaman’ın Coğrafi Özellikleri

Adıyaman Nemrut dağı Kommagene uygarlığı.

Adıyaman’ın coğrafi özellikleri; Büyük bölümü, Güneydoğu Anadolu Bölgesi sınırları içinde, kuzeyindeki küçük bir kesimi ise [Gerger ve Çelikhan ilçeleri] Doğu Anadolu sınırları içinde yer alan il. Yüz ölçümü 7 614 km², nüfusu 1990 sayımına göre 513 131 kişi, nüfus yoğunluğu  km²’ye 67’dir. Adıyaman ili, kuzeyde Malatya, doğuda Diyarbakır, güneydoğu ve güneyde Şanlıurfa , yine güneyde  Gaziantep, batıda Kahramanmaraş illeriyle etrafı çevrilidir. 9 ilçeye  ayrılmıştır; Merkez, Besni, Çelikhan, Gerger, Gölbaşı, Kahta, Samsat, Sincik, Tut.

İlin kuzeydeki bölümünü Güneydoğu Toroslar yayının “Malatya dağları”  adı verilen kesimi kaplar. Güney kesimiyse, yükseltisi  800-600 metre arasında değişen, vadilerle yarılmış dalgalı yaylalar görünüşündedir.

Adıyaman ilinde kara iklimi egemendir; yazları sıcak, kışları oldukça sert geçer. İl merkezindeki meteoroloji istasyonunun gözlemlerine göre, en soğuk ay [ocak] ortalaması 4,3 ºC, en sıcak ay [temmuz] ortalaması 30,6 ºC [18.1.1964], kaydedilmiş en yüksek sıcaklık 42,6 ºC’dır [19.7.1965]. Yağışlar kuzeydeki dağlık kesime doğru artar; güneye doğru azalır. İlin aşağı yukarı orta kesimlerinde yer alan Adıyaman kentinde 835  mm olan yıllık ortalama yağış, ilin kuzeyinde bazı kesimlerde 1 m’yi de aşar  [Gerger’de 1 137 mm]. İlin en güney kesiminde yer alan Samsat’taysa, yükseltinin etkisiyle 554 mm’ye kadar düşer. Kuzeydeki dağlık kesimde kar yağışları da önemli ölçüdedir. Ama bu kesim de kar yağışı gözlemi yapan meteoroloji istasyonları bulunmadığından, bu konuyla ilgili kesin sayılar yoktur. Söz konusu dağlık kesim ile yayla alanının geçiş kesiminde yer alan Adıyaman kentinde, ortalama kar yağılı  günler sayısı 3,4 yerin karla örtülü olduğu günlerin sayısı ortalama olarak 6,7’dir.

Yaylada doğal bitki örtüsü bozkır [step] görünüşündedir. Su boylarında söğüt dizileri ve bazı köyler çevresinde kavaklıklar görünür. Dağlık kesimlerin bazı köşelerinde de, yer yer küçük meşe topluluklarına rastlanır.

İl topraklarının, aşağı yukarı tamamı denilebilecek kadar büyük bir kesimi, sularını Fırat ırmağı aracılığıyla Basra körfezine gönderir. İlin batısındaki küçük bir alan sularıysa, Aksu aracılığıyla Ceyhan ırmağına [Akdeniz] karışır. Fırat ırmağının bu ilden aldığı başlıca kollar, Taraksu, Kahta suyu, Kalburcu suyu ve Göksu’dur. Fırat ve kollarında suyun en bol olduğu mevsim ilkbahar [nisan], suların en çekilmiş olduğu mevsimse yaz sonudur [eylül].

İl sınırları içindeki başlıca göller, batıda, Gölbaşı ilçesindeki tektonik çukurda yer alır. Tespih dizisi gibi bir doğrultuda sıralanan bu göllerin [Gölbaşı gölü, Azaplı gölü, vb.] fazla suları, Ceyhan’ın kolu Aksu’ya boşalırlar.

Adıyaman ilinin Tarihçesi;

Adıyaman ve çevresi Eskiçağ’da sırasıyla Hitit, Mitanni, Asur, Pers, Kommagene krallıklarının egemenliğinde yaşadıktan sonra, Roma ve Bizans topraklarına katıldı. Ortaçağda, Hz. Ömer döneminde yöreye islam akınları başladıysa da, Adıyaman ve çevresinin fethi, ancak Emevi Halifesi Muavviye döneminde, 670’e doğru tamamlandı.  758’de de  Abbasi egemenliğine giren kentin o dönemdeki adı, Hısn-ı Mansur‘du [” Mansur’un kalesi”] anlamındaki bu adın, Emevi komutanlarından Mansur Bin Cavene’den ya da Abbasi halifesi  Ebu Cafer el-Mansur’dan dolayı verildiği ileri sürülür].

Harunurreşit’in, halife olmadan önce onarttığı kent, Abbasiler ile Bizans arasında bir kaç kez el değiştirdikten sonra, X,yy’da yeniden Bizans egemenliğine girdi. 1066’da Selçuklu komutanı Gümüştiğin tarafından alınınca, ilk kez Türklerin eline geçmiş oldu. Daha sonra dönem dönem Artukluların, Eyyubilerin, yeniden Selçukluların egemenliğinde kalıp, XIII,yy’da Moğollar tarafından istila edildi. Sonra Akkoyunlular, Dulkadiroğlu Beyliği ve Memlukluların yönetiminde kaldı.

Beyazıt I döneminde ilk kez Osmanlı yönetimine giren kentin, kesin olarak Osmanlı topraklarına katılması Yavuz Sultan Selim döneminde gerçekleştirildi [1515]. Osmanlı yönetim örgütünde önceleri Besni’ye bağlı bir nahiye merkeziyken, 1519’dan başlayarak, Maraş eyaletine bağlı bir sancak merkezi oldu. 1531’de Elbistan sancağına bağlı bir kaza merkezine dönüştürülüp, 1563’te yeniden Maraş eyaletine bağlandı ve XIX.yy’a kadar Maraş’a bağlı kaldı. Tanzimat’tan sonra yapılan yönetim düzenlemeleriyle 1841’de kaza merkezi, 1849’da Diyarbekir eyaletine bağlı bir sancak merkezi oldu. 1859’da Malatya sancağına, 1883’te Mamuretülaziz [Elazığ] vilayetine bağlandı ve Cumhuriyet dönemine kadar durumu değişmedi.

Günümüzde Adıyaman;

Cumhuriyetin başlarında bir kaza [ilçe] merkezi olarak Malatya iline bağlanan Adıyaman, 1954 de, aynı adlı ilin merkezi oldu. 1927 yılında ilk nüfus sayımında henüz 10  ooo’i bulmayan nüfusu [8 644], ilk olarak 1935 sayımında 10  000’i aştı [10 299]. İl merkezi  olduktan sonra nüfusu daha da hızla artmaya başladı.