Akçaağaç

 Kayınlar takımından  bir çok ağaç  ve ağaççık içeren aile. Akçaağaçgiller  ailesinde  iki cins vardır: Akçaağaç [Acer] cinsi;  Çin kökenli iki küçük ağaç   türü içeren Depteronia cinsi. Aşağı yukarı bütün akçaağaçlar kışın yapraklarını dökerler. Birkaçıysa  yapraklarını dökmezler ve yapraklarını  dökmeyen ya da yarı dökmeyen ağaçlar sayılırlar.  Akçaağaçlar karşıt yapraklıdırlar; yani aynı  düzeyden birbirine karşıt iki yaprak çıkar. Yapraklar hem basit,  hem de yaprakçıklar  halinde bölünmüştür.  Basit yapraklar genellikle  uzun saplı ve palmiye biçiminde yuvarlaktır;  kenarları dişlidir ve parmaklar açılarak uzatılmış eli andırırlar. Çiçekler hem tek cinsli [hem erkek hem dişi], hem de iki cinslidir.  Bu iki farklı yapı, aynı bireyde birlikte bulunabilir. Çiçekler  göze çarpmayacak kadar küçük ve önemsiz gibidirler;  salkımlar içinde oluşurlar. Yapraklardan önce ya da yapraklarla birlikte  ortaya çıkarlar. “Samara”  denilen  meyve,  U ya da V biçiminde, tohum zarı kanatçıklar  halinde  uzayan kuru çift tohumludur. Dipteronia  cinsinde,  her kanatçık, tohumu bütünüyle sarmıştır. Samaralar  ilkbaharın sonuna  doğru kendiliklerinden açılırlar ya da yağmurla düşerler.

Akçaağaç [Acer] cinsi, Kuzey yarı kürenin bütün ılıman bölgelerinde yaygındır;  ayrıca tropikal bölgelerdeki  dağlarda da yetişir. Bu cinsteki türler konusunda uzmanların verdikleri sayılar 115-200 arasında değişir.  Akçaağaç cinsi türlerinin çoğunluğu Çin’de ve Japonya’da yetişir.

Akçaağaçlar  genellikle iki öbeğe ayrılır:  Sert odunluklar [kara akçaağaç ve şeker akçaağaç, vb.] ve  yumuşak odunluklar [gümüş akçaağaç, kırmızı çiçekli akçaağaç, dağ akçaağacı]. Yumuşak odunlu akçaağaçlar, sert   odunlulara oranla daha hızlı büyürler;  ancak sert rüzgarlara ve kar  fırtınalarına karşı dayanıksızdırlar.  Bu yüzden, daha güçlü, daha uzun ömürlü olan sert odunlu akçaağaçlar  yeğlenir. Akçaağaç odunu özellikle kerestecilikte, kaplamacılıkta, sandık yapımında ve doğramacılıkta kullanılır. Önemli miktarda akçaağaç odunu da ezilip parçalanır ve damıtılıp, asetik asit [sirke] ve alkol yapımında kullanılır.

Şeker akçaağacı [Acer saccharum], ABD’nin kuzeydoğu, Kanada’nın güneydoğu kesimlerinde yaygındır. 7,5-13 cm boyundaki yaprakları genellikle beş parçalıdır ve bu parçalar  birbirlerinden yuvarlak, ensiz çentiklerle ayrılır. Yaprağın en altındaki ilk parça, öbürlerine oranla daha küçüktür. Yaprakların kenarları dağınık, geniş ve sivri uçlu dişlidir. İdeal koşullar  altında şeker akçaağacının boyu 23-30 m’yi bulabilir; gövde çapı da 0,9-1,2 metreye ulaşabilir. Gövdesinden kış sonunda  ya da  ilkbahar başında elde edilen besisuyu, akçaağaç şurubu  ve akçaağaç şekeri yapımında kullanılır [adı da bundan kaynaklanır]; odunu da  mobilyacılıkta  degerlendirilir. Kanada, şeker akçaağacının,  yaprağını bayrağına koyacak kadar  önemli saymıştır.

 Kırmızı çiçekli akçaağaç [a. rubrum], Kuzey yarı kürede  çok yaygındır. Yaprakları 5-15 cm’dir; genellikle  üç boğumlu, ender olarak beş boğumludur. Yapraklardaki  bu boğumların kenarları kaba dişlidir. Kırmızı çiçekli akçaağacın boyu 36 m’yi, çapı 1,5 metreyi bulabilir. Tomurcuk ve tohumları  gri sincapların kış sonlarındaki  ve ilkbahar başlarındaki başlıca besinidir.

    Gümüşi akçaağacın [A.saccharinum ya da A. Dasycarpum], yaprakları beş geniş dişli ve birbirlerinden oldukça ayrık parçalıdır. Ortadaki büyük parça, yaprak üç parçalıymış gibi görünecek kadar  çentikli olabilir.  Boyları 16,5 cm olan yaprakların üst yüzeyleri parlak yeşil, alt yüzeyleri gümüşi beyazdır. Gümüşi akçaağaç nemli yerleri sever ve hızla büyür. Boyu 23-36 m’yi  çapı da 0,6-1,2 m’yi bulabilir.

     Japon akçaağacı [A.  palmatum], ağaççıktan ağaca kadar yaklaşık 80 çeşidi olan bir akçaağaç türüdür.  Süs ağacı olarak geliştirilir. Yaprakları küçük, kenarları dişli ve 5-9 parçalıdır. Yaprakların renkleri yaz aylarında yeşilden sarıya, pembeye ve kırmızıya kadar çok çeşitli olabilir. İlkbaharın başlarında çıkarlar ve Kuzey bölgelerinin sert iklimine dayanıklıdırlar.