Dünya ve Evren Kavramı Değişiyor

Değişen Dünya ile Birlikte  Evren Kavramı, Mısır ve Mezopotamya’nın astronomi konusunda bildiklerini ve onların astronomi aletlerini öğrenen Yunanlılar, M.Ö. önce altıncı ve beşinci yüzyıllarda evren hakkında değişik düşünceler ortaya koydular. Anadolu’nun batısında, özellikle Millet ve çevresindeki sitelerde büyük bilginler yetişti.

Bu bilginlerden biri olan Parmenides, (M.Ö. 6 yy.) ilk defa, dünyanın düz bir tabaka gibi olmadığını, küre şeklinde olduğunu söyledi. Daha sonra Aristo (M.Ö. 322-384) dünyanın yuvarlak olduğunu ispat etti. Bu astronomi için atılan dev adımlardan biri sayıldı.

Philolaos Dünya’nın döndüğünü söylüyor Ama ona Kimse İnanmıyor

Dünya’nın Boşlukta döndüğünü söyleyen ilk astronom Philolaos’tur. (M.Ö. beşinci yüzyıl) Gerçi Dünya’nın boşlukta döndüğünü söyledikten sonra öne sürdüğü bugün için gülünç bir masal olmaktan öteye gitmiyor ama o çağda üzerinde yaşadığımız kürenin hareket halinde olduğunu söylemek gerçekten  büyük curetkârlıktı. Philolaos’a göre Dünya, üzerinde ilahların yaşadığı bir ateş merkezinin etrafında dönüyor ve bu dönüşünü 24 saatte tamamlıyordu. Ateş küresi ile Dünya arasında “antikon” adını verdiği bir gezegen vardı ve bu gezegen dünya ile beraber dönüyordu. Bu gezegen, Dünyamızın insan olmayan tarafına baktığı için insanlar onu göremiyorlardı. Dünyamızın, ilahların yaşadığı kızgın küre tarafından  yanıp kavrulmasını bu görünmeyen gezegen önlüyordu. Dünya gibi, Ay ve Güneş de o ateş merkezinin etrafında dönüyorlardı. Bütün bunların üzerinde de evreni kuşatan muazzam bir küre vardı ve bu sabit yıldızlar ona yapışık duruyorlardı. Gece ile gündüz, Dünya ile Güneş!in o ateş merkezinin etrafında dönmesinden meydana geliyordu.

Ay dünyamıza benziyordu ama oradaki canlılar, dünyamızdaki canlılara göre on beş kat daha büyüktü.

Philolaos’un çağdaşları onun bu teorilerini dinlerken adeta ürperdiler. Çünkü bastıkları yerin hareket halinde olabileceğini akılları almıyordu. Onun için bu fikirleri pek saçma buldular ve inanmadılar.

Aynı çağın diğer ünlü bilgini olan Platon (Eflatun), Philolaos‘un görüşlerine karşı çıkarak, çağdaşlarının heyecanını yatıştırmaya yardımcı oldu. Platon’a göre Dünya kesinlikle hareket etmiyordu.

Aristarque Platon’u Yalanlıyor

M.Ö. 280 yıllarında Sisamlı Aristarque yeni bir görüş ortaya attı ve bu görüşü inatla savundu. Aristarque Dünya’nın kendi ekseni etrafında döndüğünü bu dönüşü 24 saatte tamamladığını, öteki yıldızların sabit durduğunu, yalnız Ay’ın dünya etrafında döndüğünü iddia etti. İlk çağlarda astronomiye atılım kazandıran görüş Aristarque’in bu görüşü oldu.

Ptolemaios, Aristarque’i Unutturuyor

Anadolu’daki bilginler astronomi konusunda değişik görüşleri tartışırken Mısır kralı I. Ptolemaios, İskenderiye’yi hem kendi krallığının hemde ilim dünyasının başkenti haline getiriyordu.

I. Ptolemaios, Mısır’ı ele geçirdikten sonra, tahtını ve İskender’in cesedini buraya nakletti. Savaşta pek zalim ama barışta özellikle bilginlerin koruyucu meleği olan Ptolemaios İskenderiye’de çok büyük bir müze, bir kütüphane kurdu. Bir araştırma merkezi haline getirdiği bu müzenin kapısını, her taraftan gelen bilginlere ardına kadar açtı. Bu bilginler bedava yeyip içiyor, şahane malik haneler de yaşıyor, araştırma için kendilerine her türlü imkan sağlanıyordu, çalışmalarında tamamen serbest idiler. İskenderiye kütüphanesi büyüdü büyüdü ve çağın en büyük kütüphanesi ve araştırma merkezi oldu. Tarihçiler bu kütüphane de 700.000’den fazla eser biriktiğini ve özenle korunduğunu söylüyorlar.

Ne yazık ki bu muazzam kitaplığı başka bir Romalı hükümdar, Jul Sezar, bir çok bakımdan övgülerle anılacaktı ama, Dünya’nın en büyük kütüphanesini , en değerli eserleri yakmak gibi bir barbarlığın da fili olarak tarihe geçecekti.

M.S. 2. yy’da  Mısır tahtına Claude Ptolemaios (Batlamyus) geçmişti. O da ilim sever bir hükümdardı ve büyük bir müzede astronomi ile ilgili bilim birikimlerinin de varisi olmuştu.  Ptolemaios astronomi ile ilgili ünlü eserinin adı Almagesta’dır.

Almagesta, astronomi konusunda doğru olanı anlattığı için değil, Batılı astronomların atılım yapmasını tam 14 asır geciktirdiği için meşhurdur. Çünkü bu eseri batılı astronomların hepsi yüzyıllarca esas olarak kabul ettiler. Eserin ilim başkenti sayılan İskenderiye’de  ve en büyük araştırma merkezinde o zamana göre çok modern sayılan  astronomi aletleri kullanılarak meydana getirilmesi, her halde batılı astronomları frenlemiş olacak. Ptolemaios bir evren haritası çizmişti. Ona göre dünya evrenin merkezinde sabit olarak durtuyordu, Ay, Merkür, mars, Jüpiter, Satürn, ve Güneş, Dünya’nın etrafında dönüyor, bunlarında ötesinde sabit yıldızlardan oluşan bir küre bulunuyordu. Belki bugün Evren hakkında bildiklerimizde bin yıl sonra  gülünç duruma düşecek kim bilir.