Harizmi (ünlü bilgin)

Dünyanın en büyük on iki bilgininden biri cebir ve trigonometri biliminin kurucusu Harizmi‘dir. Bilim dünyasında çağ açan Harizmi, matematik astronomi ve coğrafya bilginidir. Cebir biliminin temelini o kurmuştur, trigonometri onun buluşudur. Astronomiye dair eserleri de çok değerlidir.

Harizmi  eserlerini Arapça yazdığı için batı dünyası onu uzun zaman Arap zannetti. Oysa özbeöz Türk’tür. Türkistan’ın Hive şehri yakınlarında dünyaya gelmiştir.  Asıl adı Abdullah Muhammed’dir. Hive bölgesinin eski adı Harzem olduğu için Harizmi (ya da Harezmi) diye anılır.

Doğum tarihi kesin olarak bilinmiyor, ölüm tarihi ise 850’dir.  Halife Me’mun zamanında yaşamış, onun kütüphanesini ve rasathanesini yönetmiştir.

En önemli eseri  “Kitab-el Cebir ve Mukabele“dir. Avrupalı bilim adamları  “cebir” kelime anlamını da , cebir bilimini de bu kitaptan almıştır.  Kelime batı dillerine “algebre” ve “algebra” şekillerinde  geçti.  Avrupalılar, Doğuda öteden beri bilinen matematikteki  ondalık sistemi  yine bu kitaptan öğrendi.  İkinci önemli eseri “Kitab Şuretu”i Arz” adlı gökyüzü atlasıdır.

Harizmi’nin eseri Latince’ye “Algarism” adı ile tercüme edilmiştir.  Avrupalılar onun buluşlarını bu tercümeden okuyor, orjinal nüshasının kayıp olduğu sanılıyordu. Fakat, 1145 yılında, Oxford’daki  Bodliana kütüphanesinin kataloğu yapılırken Harizmi’nin  el yazması Cebir kitabı da meydana çıktı ve bundan sonra  eserin daha doğru tercümeleri yapıldı.

Batılılar böylece cebir ve trigonometri bilimlerinin varlığını öğrenmiş, bu bilim dalına onun kitabının adını vermişlerdi ama, ondan gerektiği şekilde ancak, 16. yüzyılda yararlanılabildi.

Harizmi Avrupa’daki uyanışın adı Rönesans‘a en büyük katkıyı yapan bilginlerden birisidir.