William Herschel, Uranüs Gezegenini, Keşfetti

Gündüzleri Konser Veriyor, Geceleri Yıldızları Seyrediyordu

On sekizinci yüzyılın ikinci yarısından itibaren Avrupa’da astronomi ilminde ilerlemeler hızlanmış, astronomlara duyulan saygı artmıştı. Astronomiye hız ve ivme kazandıran bilginlerden biri de William Herschel’dir. İngiltere’ye yerleşmiş bir Alman ailesinden olan, Herschel’in 40 yaşına kadar bir orgcu  ve müzik öğretmeni olarak tanındı. Fakat yıldız gözlemciliğine genç yaşta amatör olarak başlamıştı. Yine amatör olarak çok kuvvetli bir teleskop yapmıştı. Bu teleskopla gök yüzünü seyretmek ona çok büyük bir keyif veriyordu. Onu yıldızları izleme merakına sürükleyen James Fergoson’un ‘Astronomi adlı kitabı oldu.

Yıldızlara Aşık Oldu

Ferguson’un ‘Astronomi’ adlı kitabı o zamanın best seller – en çok satılan kitabı idi bu kitabı okuyan yıldızlara aşık oluyordu. Yıldızlara Herschel’de aşık olmuştu.  Yıldızları bir birinden ayıran özellikleri belirlemeye, uzaklıklarını ve büyüklüklerini anlamaya, bunun için aletler yapmaya, bu kitabı okuduktan sonra başladı.

Gündüzleri ve akşamları konser veren Herschel, Geceleri gökyüzünde yıldızların balesini seyrediyor, geliştirmekte olduğu teleskop’unu elinden düşürmüyor, yemeyi ve içmeyi unutuyordu. O kadar ki işe ara vermek istemediği için yemeğe gelemeyen Herschel’i kız kardeşi Karolin (Caroline) yemeğini götürüp eliyle yediriyordu.

Güneş Sisteminin Boyutları Nedir

O güne kadar Astronomları en çok düşündüren zorlayan sorulardan biri bu idi. gerçekten de o devirlerde Güneş sisteminin boyutları çok merak konusu idi. Kepler’den beri bazı gezegenlerin uzaklıkları biliniyordu ama bu yeterli değildi. Güneş’in dünya’ya uzaklığını ölçmek mümkün olsa sistemin içindeki diğer mesafeleri ölçmek mümkün olacaktı. Herschel, işte bu konuya el attı. Dünya ile Güneş arsındaki mesafeyi ölçmek için ne yapmalı idi? Bugün astronomi dersi okumuş her hangi bir öğrenci için en basit sorulardan biri budur. Bu öğrenci, Dünya ile yıldız arasındaki mesafeyi ölçmek için yıldızın Paralaksını bilmek gerektiğini söyleyecektir. Paralaks, biri dünyanın merkezinden geçen, öteki Dünya üzerinde olan bir gözlemcinin gözünden çekilen iki doğrunun gözlenen yıldızın merkezinden meydana getirdiği açıdır. Bu açı ne kadar küçükse, yıldız o kadar uzakta demektir. Mesela 132 milyon kilometre uzaklıkta olan bir yıldızın paralaksı sadece 10 saniyelik bir açı(yay) meydana getirir. Oysa Güneş daha uzaktadır. O devirde Güneş’in paralaksını ölçecek hassas aletler yoktu. Öyle ise Güneş’in uzaklığı nasıl ölçülecek ti. Hreschel, önce Merih  (Mars) veya Venüs gibi daha yakın gezegenlerin uzaklığını ölçmekle bu işi başaracağını hesapladı. 1672 de Mars’ın Dünyamıza çok yaklaşacağını hesaplamıştı. Matematikçi ve astronom Jean Richer Guayen’ye gitti. Onun yardımı ile Mars’ın yakınındaki yıldızlara göre yüksekliğini tespit etti. ve böylece Mars’ın uzaklığını tespit etmiş oldu. Artık, kıyaslama yolu ile, ona yakın gezegen ve yıldızların uzaklığını ölçmek mümkün olacaktı. Herschel, Gözlem ve ölçümlerine devam ederek 1781’de Uranüs’ü  1787’de Uranüs’ün uyduları olan Titania’yı ve Oberon’u buldu. 1789’da Satürn’ün Englades ve Mimas adlı uydularını buldu. Herschel güneşin Herkül yıldız kümesi içinde görünerek (Apeks) noktasına doğru hareket ettiğini gösterdi. Bir gök adası şeması yaparak, Güneş’in sistem içerisindeki yerini tespit etti. Yavaş yavaş sistemin boyutları ortaya çıkıyordu. Onun buluşları ile bir defa daha anlaşılmıştı ki uzayda her şey hareket halinde idi. Belli bir Yörünge de yüzüyor, devrini tamamlıyordu.

Avrupalılar İçin Sürpriz Olan İslam Dünyası İçin Doğaldı

Avrupalılar, Hırıstiyan alemini heyecana düşüren bu gerçek, İslam dünyası için hiçte şaşılacak bir şey değildi. Çünkü Kur’an’da (sure 36, ayet 40) “Ay Güneş ve yıldızlar, hepsi, ayrı ayrı bir yörünge de yüzer, devirlerini tamamlarlar” deniyordu. Ölümüne kadar, yani 1822’ye kadar, yıldızların birbirlerine göre konumlarını belirlemek için çok sayıda mikro metrik ölçümlere girişen Herschel, sonunda ortak ağırlık merkezindeki hareketin Kepler kanununa göre  gerçekleştiğini de hesapladı. hazırladığı yıldız kataloğu’ ölümünden sonra en büyük yardımcısı olan kız kardeşi Caroline tarafından yayınlandı.